Kalkmarknad 2024 – landsoversikt landbrukskalk

Kalk i alle driftsplanar

Kalking i landbruket har tatt seg monnaleg opp dei siste par åra.  Pris på mineralgjødsel har gjennom denne perioden nådd nye høgder, og bøndene saman med Norsk Landbruksrådgiving har sett på nye grep for å optimalisere jordkulturen og tilførsel av driftsmiddel til jord for planteernæring.  Optimalt bruk av kalk gir best planteutnytting for alle næringsstoff, og den jamne vedlikehaldskalkinga omkring tilrådd pH-nivå for dei ulike kulturar er alltid lønsam.  Til korn og varig eng får vi ei avkastning på det doble av kalkingskostnaden, til kultureng og -beite det firedoble.  Svenske forsøk publisert i år 2000, basert på 11.419 jordprøver frå mineraljord i Sør-Sverige, stadfesta at det er avlingsgevinst med pH over 6,5, opp mot pH 7,0.

I lange periodar har kalkinga vore eit skippertak med mange års mellomrom, og dette medførte at jorda kunne verte så sur at normal avling svikta.  Denne praksisen har i stor grad endra seg, spesielt takka vere målretta og god rådgiving.  Kalken har fått sin faste plass i gjødsel- og driftsplanar.

Kalkomsetnad og dramatisk vêrlag

Gjennom første del av 2000-talet låg den årlege omsetnaden av bergverkskalk på 137.000-180.000 tonn, og i tillegg 20.-30.000 tonn skjelsand på kysten.  Men i 2020 var det registrert knappe 246.000 tonn bergverkskalk og rimelegvis 30.000 tonn skjelsand.  For 2021 og 2022 vurderer vi omsetnaden av kalk frå bergverk åleine til om lag 300.000 tonn.  Eit fall til ca. 250.000 tonn i 2023 skuldast ikkje manglande interesse, men eit vanskeleg vêrlag, først med tørke og deretter flaumen «Hans» på Austlandet, og også vêrproblem i Trøndelag og Nord-Noreg.

Landbruket er ei naturnær næring som fort vert sterkt påverka av dei store klimavariasjonane vi no opplever.  Svingingar i vêret har landbruket måtta handtere gjennom alle år, men utfordringane under nytt klimaregime vert heretter større.  Svært god kalking spesielt på tunge jordartar gir målbart betre grynstruktur, og det aukar infiltrasjonsevna i jorda.  Dette er nødvendig for å førebu seg på styrtregn og dermed også erosjon, altså tap av jord og næring.  Derfor er det ei aukande interesse for strukturkalking som klimaførebyggande tiltak.

Kalking – klima og overgjødsling

Drivhusgassar har vorte det mest sentrale temaet i miljøvernarbeidet.  Kalking, saman med god grøfting, er viktige element i landbruket sine klimatiltak.  Metan vert oksidert til det mindre potente karbondioksid, og nitrøse gassar som lystgass vert brote ned til atmosfærisk N2.  Vidare aukar avlingar, med godt opptak av plantenæringsstoff gjennom gode og djupe rotsystem, og halvparten av avlingane er under jorda og gir grunnlag for svært langvarig karbonbinding.  Den historiske effekten ser vi i djupe jordprofil i naturleg kalkrike regionar som Hedmarken, Toten og Hadeland.

Ein alvorleg situasjon med overgjødsling (eutrofiering) er identifisert i spesielt innestengde kystområde, framfor alt for Oslofjorden med nesten heile Austlandet som nedslagsfelt.  Mangelfullt reinsa kloakk og landbruk deler på hovudskulda for påkjenninga med gjødselnitrogen.  Landbruket satsar vidare på jordarbeidingstiltak som sterkt redusert haustpløying.  Men kalking speler også ei sentral rolle for optimalt opptak av plantenæringsstoff som nitrogen, og for betre infiltrasjon av vatn i jord.

Viktig for landbruket er det breie kalkutbodet i marknaden, varierande med kalktypar i regionar.  Det totale tilbodet er framstilt med Landsoversikta i tab. 1.

Tekstforfattar: Rådgivande Agronomar, Karl-Jan Erstad